JEUGDHERINNERINGEN
VAN
BETTY COHEN

DORDRECHT 1931-1945

(opgeschreven september/oktober 1945; 2e klas H.B.S. Oranjepark)


<titelblad>
Jeugdherinneringen
van
Betty Cohen

1931

cohen1931_00.jpg (56817 bytes)
<pagina 1>
Mijn levensloop

   Op 5 Maart 1931 's morgens om half
negen aanschouwde ik het eerste levenslicht.
Mijn Vader was dolblij en gaf me, nadat hij
eerst mijn grootouders en verdere familie inge-
licht had, aan bij de Burgelijke Stand als
Bruintje Suzanna Cohen, naar mijn beide
Grootmoeders. Ik was het eerste kind van mijn
ouders, dus waren ze heel gelukkig met iets,
wat achteraf een lastpost bleek te zijn.
De dag, waarop ik Nederland met een persoon
meer verrijkte, waren mijn ouders precies één
jaar getrouwd en kwam mijn grootvader uit
IJmuiden over om Moeder en Vader te felici-
teren met hun 1 (toegevoegd: één) jarig huwelijksfeest. Doch
Vader zei: "Wel laat ik U dan eerst feliciteren
met het feit dat U Grootvader geworden bent".
U heeft een lieve gezonde kleindochter gekregen.
Als ik Vader dit liet lezen, zou hij vast ontkennen
het ooit gezegd te hebben.
cohen1931_01.jpg (98118 bytes)
<pagina 2>
  Moeder vertelde mij, dat ik vroeger een
schattig kindje was met gitzwarte krulletjes.
Dat is in de loop der jaren wel veranderd. Toen
ik een half jaar was, floot ik. Ik durf niet
te beweren, dat het waar is, want het is ook
uit de overlevering, mij lijkt het onwaarschijnlijk.
  O ja, dat vergat ik nog, bij mij geboorte
woog ik 5 pnd en 4 ons en toen ik tien dagen
oud was, evenveel. Dat vonden ze een goed teken,
want meestal viel het(toegevoegd: valt een) kind bij(toegevoegd: na) de geboorte af.
Het is wel gebleken ook, want nu weeg ik 104 pond
en 3 ons.
  Om nu verder te gaan, waar ik gebleven
ben. Ongeveer 7 à 7 1/2 maand oud, kreeg ik de
eerste tand, wat Moeder natuurlijk wel aan ie-
dereen verkondigd zal hebben, doch dat durf
ik niet met zekerheid te vertellen (toegevoegd: alweer niet?)
cohen1931_02.jpg (94795 bytes)
<pagina 3>
  Later ben ik Uw ontzettende deugniet ge-
worden, want toen ik 2 à 3 jaar was ('s mid-
dags moest ik natuurlijk naar bed, opge-
ruimd staat netjes) bleef ik na mijn mid-
dagdutje voorbeeldig kalm, van beneden af
gehoord, tenminste. Maar die kalmte, br dat
was maar schijn, want ik gooide dekens, kus-
sen, lakens, peluw, matras en zelfs de plan-
ken eruit (toegevoegd: Waar uit?), zodat als Moeder bovenkwam, het
een bende was van jewelste. Dus het genot
van een voorbeeldig wit kindje had Moeder
alleen het eerste jaar.
  Van mijn tweede(toegevoegd: derde) jaar weet ik verder niets
te vertellen. Daarin schijn ik niets beleefd te
hebben.
  In mijn vierde levensjaar was de eni-
ge grote gebeurtenis, dat ik naar de fröbel-
school ben gegaan(toegevoegd: ging) en daar overal mijn
zin in moest hebben
. Ik was daar op de kleu-
terschool in het Kromhout, waar ik rood-
vonk opgelopen heb. Juist toen (ik tien dagen)
cohen1931_03.jpg (101833 bytes)
<pagina 4>

<pagina 5>

<pagina 6>
van mijn zesde, zevende en achtste jaar te vertellen.
Toen ik negen jaar was, brak de oorlog uit. Dat
waren angstige dagen. Ik hoorde vliegtuigen en
granaten, omdat verder besefte ik er niets van.
  Na de vacantie, ik was bevorderd naar de
vierde klas, werd het een gezellig schooljaar
(Maar niet heus). Ten eerste zat ik bij een (felle)
N.S.B. onderwijzer, den heer Veenendaal, hij is nu
dood, en twee beruchte N.S.B. jongens, Scout de
Veer
en Pietje Mussert, die nu op alle mogelijke
manieren het leven zuur trachtten te maken.
Ik herinner me nog, dat toen ik (eens) over de Vest naar
huis liep, Scout de Veer achter me hoorde hollen
en opeens bons, bons met een zak knikkers op
mijn rug aan het bonzen was. Juist kwam daar
Mej. Vogel, onderwijzeres van de tweede klas aan
en stevende op ons af "Wat moet dat daar?" beet ze
Scout toe. "juf, ik ben Betty maar aan het stompen".
"Meer niet, nu ik zal vanmiddag naar mijnheer
Veenendaal toe gaan". En werkelijk ging ze 's middags
voor schooltiujd naar mijn onderwijzer toe en vertel-

cohen1931_06.jpg (103339 bytes)
<pagina 7>
de hem wat er gebeurd was. Doch hij ging er niet op
in en zei: "'t Interesseert me niets, ik bemoei me er
niet meer". Om 4 uur (toegevoegd: ging) juffr. Vogel naar den heer Brans
toe. Dat was het hoofd der school. Nou toen hadden
we de poppen aan het dansen. Pa de Veer kwam op
school en het slot van het liedje was, dat zoontie
geen straf kreeg en ik van mijnheer Veenendaal
een ernstige vermaning om me op straat niet
zo onbetamelijk te gedragen. Ook heb ik eens een
uur opgesloten gezeten in een schuurtje. Dit had ik
te danken aan Pietje Mussert.
  Toen ik met(op) mijn tiende jaar bevorderd
was naar de vijfde klas, werd er afgekondigd
dat we niet meer aan het gewone onderwijs
mochten deelnemen. Dat vond ik heel erg en ik
heb zitten huilen van kwaadheid. Maar la-
ter was het wel leuk, want we zaten met 3 klas-
sen bij elkaar (zegge en schrijve 14 leerlingen).
  Op 11 mei werden we het huis uitgezet, dit was
in 1942, en gingen verhuizen naar Johan de
cohen1931_07.jpg (102625 bytes)

<pagina 8>
Witstraat 23. Ook moesten we die maand de ster
gaan dragen en een maand later moesten we
's avonds om acht uur binnen zijn.
  Ondanks alle narigheid ging ik met een
behoorlijk rapport over naar de zesde klas, waar ik
helaas maar twee maanden in gezeten heb.
  In de grote vacantie werd er een ontspanning
school opgericht, omdat we in de vacantie toch ner-
gens naar toe konden gaan. Het was er reuzegezel-
lig
, er werd veel aan spel, sport en muziek gedaan.
   In Maar vooral na, de grote vacantie begon
de ellende pas goed. De Septembermaand bracht
veel misère. Er werden toen verschillende leerlin-
gen weggehaald en ook juffrouw Hamburger
werd met een bezoek van de S.S. vereerd, doch
zij wist te ontvluchten, wat ons enige benauwde
momenten bezorgden. We kregen nu een onderwij-
zer een jongen die net de H.B.S. had afgelopen
en voor het minste geringste straf gaf. Doch deze
dook ook onder en na nog een paar weken gehad te
hebben, werden we op 10 Nov. zelf gehaald en op

cohen1931_08.jpg (113763 bytes)
<pagina 9>
transport gesteld naar Westerbork. Gelukkig wer-
den we 49 dagen later bevrijd uit dat nare kamp.
We moesten ons in Amsterdam gaan melden.
Vader moest daar op 30 Nov.(Jan.) op de Antragstelle
op het Adema v. Scheltemaplein komen. Daar
werd ons de mededeling gedaan dat we naar
Dordt terug mochten. Toen we daar aankwam
moest het eerst van alles moeder naar het zieken-
huis vervoerd worden, want zij was ernstig ziek.
Dat is ons behoud geweest. Want als in Westerbork
iemand van de familie ziek was, mochten de an-
dere familieleden er ook blijven. Daardoor kon
Vader van(voor) zijn vrijheid werken. (toegevoegd: Wat bedoel je eigenlijk?)
   Met de S.D. in Dordt was alles in orde ge-
komen over het betrekken van het huis, waar we
het laatst gewoond hadden. Het was er een onbe-
schrijflijke rommel. De heren hadden een com-
pleet ainé aangericht. Het hele servies was vuil.
En in plaats van lakens, die ze zeker gauw
niet vinden konden hadden ze tafelkleden genomen
  Nadat dit allemaal geregeld was, kwam het
cohen1931_09.jpg (100050 bytes)

<pagina 10>
onderwijs natuurlijk aan de beurt. Vader ging
met mijnheer v. Praag praten en er werd overeenge-
komen, dat Jos en ik driemaal per week 12 uur les
zouden krijgen. In het begin vond ik dat wel pret-
tig, maar later toen ik wist dat we gingen dui-
ken, had ik niet meer zo'n lust in werken. Vooral
ook omdat er vif man van de S.D. kwamen om huiszoe-
king te doen bij mijnheer v. Praag en wij daar bij
waren.
  Eindelijk gingen we 2 Maart 1943 onder water.
We konden ons toen niet indenken dat het voor 26
maanden zou zijn. Jos ging naar Oene waar hij
al die tijd vrij rondgelopen heeft. Moeder, Vader en
ik daarentegen hebben de gehele onderduikperiode
binnengezeten.
  Een jaar voor de bevrijding is Moeder erg
ziek geworden. Ze ging hoe langer hoe meer achteruit,
en het was zelfs zo dat we wel eens voor haar leven
gevreesd. Zes weken voor de bevrijding is
Moede rnaar de Ziekenverpleging gegaan. Dat is
heel leuk gebeurd. 's Ochtends om kwart voor zes

cohen1931_10.jpg (94766 bytes)
<pagina 11>
is Moeder met het vluchtkarretje naar een an-
der adres vervoerd. Vandaar is zij met een
rijtuig naar het ziekenhuis gegaan, waar
ze bij aankomst gelijk gewogen werd 68 pnd.
  Over mezelf wil ik liever niets uit mijn
onderduiktijd vertellen, want er die vervelen-
de dingen zijn al genoeg besproken in de cou-
ranten. Alleen over het einde wil ik iets zeggen.
De laatste maand zaten we ontzettend in
spanning. Aan mijn schoolwerk deed ik absoluut
niets, terwijl Vader een lesrooster had gemaakt
en ik me daaraan prompt hield. Ik had nooit
begrepen wat de laatste loodjes wegen het zwaarst betekende.
doch nu kreeg ik daar wel besef van.
  Iedere avond werd het ondergrondse
blaadje "Hier is Londen" bij ons in de bus
gestopt want er was geen stroom meer
om te luisteren naar de radio die ook
ondergedoken was. Dan kwam bij het carbiet-
lampje de kaart van Duitsland te voorschijn
en met een rood potlood werden steden en dor-
cohen1931_11.jpg (100059 bytes)

<pagina 12>
pen aangestreept.
   Op een keer ik zat voor het raam (de gordij-
nen waren potdicht natuurlijk) stormde ik naar
de achterkamer en riep: "Vader Vader de capitu-
latie is aangeboden, ik heb het zelf gehoord. De
mensen op straat zeiden het tegen elkander".
"Ook" zei Vader, "ik moet het eerst maar in de
krant staan en dan geloof ik het nog niet. De
vlag op het stadhuis en andere officieele ge-
bouwen, zoals de Grote Kerk moet uitgestoken zijn".
   Doch 's avonds kwam er iemand, en die
vertelde dat we nu echt bevrijd waren. Het was
werkelijk waar, zei hij, want hij wist het van
iemand die zelf geluisterd had. Nu toen moes-
ten we het wel geloven. We gingen die avond
echter nog niet naar buiten, wat een geluk
voor ons was, want 's morgens kwam de bit-
tere ontcoocheling, waaruit bleek dat er niets
van waar was, dat we bevrijd waren. De dag
daarop was er nog niets en de volgende dag ook
niet. Mijn kleren die ik al netjes klaargelegd

cohen1931_12.jpg (94257 bytes)
<pagina 13>
had, borg ik maar weer op. De volgende avond
het was Vrijdag zat ik net in de teil me te was-
sen, toen er gebeld werd of er grote brand was.
Ik schrok met me een ongeluk en dacht meteen
aan moffen, want het was na achten, doch
even later hoorde ik het geruststellende klop-
pertje er achter aan. Verder sloeg ik er niet
veel acht op en ging rustig door.
  Even later werd er aan de deur geklopt.
"Kom toch uit bad kind, want we zijn bevrijd".
"Hè, wat" riep ik verbaasd "is de oorlog afge-
lopen. Nu aan zal ik gauw voortmaken". Ik
trachtte mezelf wijs te maken, dat ik er niets
van geloofd, maar toch haastte ik me een
beetje. Toen ik binnenkwam schreeuwden ze
allemaal om het hardst, dat we bevrijd waren.
"Ja, is het nu heus waar? Verleden week, waren
we ook zoogenaamd vrij en toen was er ook
niets van waar". Vader begon nu me uit te
leggen hoe het gegaan was. De bel waar ik
zoo van geschrikken was, was geweest van iemand
cohen1931_13.jpg (104266 bytes)

<pagina 14>
die op accu luisterde. Hij verrichtte ontzet-
tend veel ondergronds werk, dat wisten we,
dus toen hij kwam vertellen dat we vrij wa-
ren, moest Vader het wel, ofschoon hij nog
niet geheel en al overtuigd was. Dat zag
de man en zei: "Ik zie dat U nog niet over-
tuigd bent, maar ik zou het nu toch als
een vaststaand feit aannemen, want een
geloofsgenoot van U die 3 jaar bij me heeft
ondergedoken gezeten, Dr. Cohen, heeft het om
negen uur beluisterd in het Engels. Toen was
alle twijfel uit de weg geruimd, want ie-
mand die al die tijd gezwegen had, zou me
toch niet één, twee, drie me al die jaren
zijn geheim prijsgeven.
  Ik was gelijk(meteen) in een gekke bui. "Zul-
len we de buren gaan roepen? Je zal eens
zien, wat voor ogen ze op(en)zetten. En
daar ga ik ook vanavond nog even naar
buiten". Maar Vader was op dit punt
onverbiddelijk. "Nee, je mag absoluut niet

cohen1931_14.jpg (97443 bytes)
<pagina 15>
op straat, want ten eerste ben je in je pija-
ma en kom je net uit bad en iemand die
zolang niet in de buitenlucht geweest is
vat direct kou. En in de tweede plaats
moeten eerst de vlaggen wapperen." Ik
was reuze teleurgesteld want ik had
altijd gedacht dat als we bevrijd wa-
ren, ik gelijk naar buiten mocht.
  De volgende morgen, ik had 's nachts
bijna geen oog dicht gedaan, was ik al
voor dag en dauw op nl kwart voor
vijf. Ik waste me, kleedde me aan, al-
les ging natuurlijk haast je ren je,
vloog nog even bij mijn Vader de ka-
mer binnen met de uitroep: "Ik ga
naar buiten", wachtte op geen toestem-
ming en holde de straat op. Ik wist
niet hoe ik het had, ik liep maar heen
en weer. De gehele dag was ik de deur
uit. We zouden Zondag pas naar moe-
der in het Ziekenhuis gaan, want dezelfde
cohen1931_15.jpg (102382 bytes)
<pagina 16>
dag durfden we de brug nog niet over om-
dat er nog moffen waren.
  Bij het opstaan 's ochtends voelde ik
dat ik stijf was, doch ik sloeg er verder geen
acht op.
  Het was ongeveer half elf toen we
naar de Ziekenverpleging gingen. Normaal
doe je een kwartier over die weg, maar nu
arriveerden we pas na een uur in het
ziekenhuis. Ten eerst door het lopen van
mij en ten tweede door aanhouding van
vele mensen.
  De volgende dagen kon ik bijna geen
stap verzetten. Daarom ging Vader met
mij naar een heilgymnastiekleraar, waar-
door het lopen wel beter gaat. (toegevoegd: Vreemd)
   Eindelijk was daat de lang verbeide
dag dat ik naar school zou gaan. Verschil-
lende vroegere schoolvriendinnetjes, die bij
me waren gekomen na de bevrijding, kon-
den zich niet indenken, dat ik gewoonweg
cohen1931_16.jpg (100011 bytes)
<pagina 17>
zat te springen om naar de H.B.S. te gaan.
maar dat kwam natuurlijk doordat ik
in geen drie à vier jaar aan het norma-
ke schoolleven had deelgenomen en
sinds twee jaar z.g.n. privéles had ge-
had.
  's Morgens was ik dan ook erg op-
gewonden en kon bijna geen hap door
mijn keel krijgen. Het leek wel op
het examen me stond op te wachten.
  Dat heb ik tussen twee haakjes nooit
hoeven te doen. Mijnheer Meijers vond
het dadelijk goed, dat ik zonder meer in
de eerste klas zou komen. maar de grote
vraag was of ik het halen kon om naar
de tweede klas over te gaan, want Vader
had me in alles bijgewerkt, behalve Wis-
kunde daar hadden we niets aan gedaan.
Met de meeste vakken was ik in voor.
  Ik ben een heel eind afgedwaald,
want ik was mijn eerste schooldag aan het
cohen1931_17.jpg (94619 bytes)

<pagina 18>
beschrijven. Om kwart over één was ik al
aanwezig. Het was erg leuk voor de school.
Telkens doemden bekende gezichten op. Op-
eens onder een druk gesprek met een paar
meisjes of de wiskundeleraar er zou wezen(zijn)
of niet, ging de bel. De directeur ving me
in de gang op en terwijl hij mij van
alles over mijn schoolwerk vroeg was het
ongemerkt stil geworden. Het leke me een
eeuwigheid voor we naar boven gingen
maar tenslotte was het dan zoover. We stapten
de klas binnen en daar waren ze juist be-
zig met nederlands. Dat vond ik fijn, want
ik zat van te voren al in angst en vrezen
dat we algebra, of meetkunde zouden hebben.
Ook het volgende uur, bofte ik geweldig. Toen
kregen we geschiedenis, mijn lievelingsvak.
  Het was de eerste dagen wel z...s(?)
vreemd, het schoolleven was ik helemaal
ontwend. In het begin vlotte het huiswerk
ook niet omdat ik thuis kon werken wan-

cohen1931_18.jpg (109167 bytes)
<pagina 19>
neer ik wilde.
  Al die tijd hadden we niets van
mijn broertje gehoord, maar toen ik
ogneveer 14 dagen op school was, kregen
we bericht over het Rode Kruis dat Jos
in goede welstand verkeerde. Vader was
al enige tijd of liever gezegd zolang we
bevrijd waren bezig om een auto te gann
huren om hem te halen. Telkens stond
Vader klaar om weg te gaan. Doch dan
was de permit niet goed, een andere keer
de auto en zo, ging ik maar verder. En toen
Vader thuis kwam met het bericht dat het
nu werkelijk doorging, geloofden we het
niet. Doch de volgende morgen om half
zeven stond de auto voor in twee dagen
stond Jos in lijve(nde) voor ons.
  Gelukkig ging ik over naar de tweede
klas.
  Een heel groot feit wat(dat) ik bijna zou
vergeten, is het betrekken van ons eigen
cohen1931_19.jpg (92869 bytes)
<pagina 20>
huis. Na drie jaar waren we eindelijk uit-
gezworven.
  Uit mijn leven heb ik nu wel enige feiten
laten zien. Ik wil nu liever niet verder ver-
tellen tot de kerstvacantie anders zou het
een opsomming van droge feiten worden.
Daarom stop of deftiger en stijlvoller gezegd
beëindig ik nu dit werkje, wat nu drie
maanden een aangename bezigheid heeft
gegeven.
(toegevoegd: Wel aardig C)

Dit is geschreven in de maanden
September-October 1945.
cohen1931_20.jpg (60153 bytes)

<achterkant>
DORDRECHT

EINDE

1945

cohen1931_21.jpg (53832 bytes)

(C) Dordrecht oktober 2008 EvD // H.W.G. van Blokland-Visser (Papendrecht) // B.S. Cohen (Israël).