DEEL 6: Door H.W.G. van Blokland-Visser |
DE HEERLIJKHEID EN HEREN EN VROUWEN VAN PAPENDRECHT EN MATENA
(afb. 1 - Insciptiones van Buchel p. 262/Het Utrechts Archief,
Vier wapens van Heren van Papendrecht 1. Wapen van Brederode, 2. wapen van
Gendt, 3. wapen van Hemerten/Hemert, 4. wapen van Oem; Papendrecht, te leen
gehouden van Hollant in hoogen gerechte, eerst bij den huse van Brederode, groot
616 mergen. Anno 1415 stack heer Walraven de spade op den dijck, doch daerna heer
Willem van Bredenrode daermede verlijt, gaf de heerlickheit over aen Aernt
van Genth anno 1421, ende 'tselve vervallen sijnde door wanversueck anno
1476, daermede verlijt Reynier van Hemerten, vercocht anno 1480 bij Gijsbert
van Hemerten aen Tielman Oem Godscalcsoon, wiens nacomelingen deselve
hebben beseten totten jaere 1570, wanneer de erfgenamen van Willem Oem,
leste heer van dat geslacht, die bij spadesteeckinge hebben verlaten aen 't
gemeen van Alblasserweert, totdat anno 1625 dese heerlickheit bij coope ende
transactie, ter seacke van oude pretensen, gecomen is aen Tielman van
Muylwijck, oudtse soon van Mr Jan Muylwijck en Elisabeth Schoock, naeste
leenvolger van Willem Oem.)
Een deel van het archief v/d Heerlijkheid van Papendrecht is ondergebracht in
archief 3 in het Stadsarchief Dordrecht.
Een Heerlijkheid is een bepaald gebied, dat door de Heer (ambachtsheer) van een
Heerlijkheid voor een bepaald bedrag van zijn voorganger of de Grafelijkheid van
Holland gekocht was.
De Heer van deze Heerlijkheid had in zijn gebied zowel de bestuurlijke-, de
wetgevende macht en de rechtspraak in bezit (Dat hij samen met schout en schepen
uitoefende).
Hoge Heerlijkheid: Alle rechtszaken ook halszaken zoals de doodstraf.
Lage Heerlijkheid: civiele en kleine rechtszaken.
Heerlijke rechten van de Heerlijkheid:
Deze rechten verschilde per Heerlijkheid o.a.
- Jachtrecht voor alle soorten jacht
- Visrecht voor de grotere doorgaande wateren.(de inwoners van de Heerlijkheid
was het toegestaan in sloten op hun landerijen te vissen)
- De zwanendrift voor het recht om zwanen te houden.
- Het benoemen van een plaats in het Hoogheemraadschap v/d Alblasserwaard.
- Het benoemen van de schout /waardsman en polderbode.
- Het benoemen van pastoor/ later predikant.
- Het tiendrecht:
Het recht op 1/10de gedeelte van de oogst.
Dit recht is van kerkelijke oorsprong een tiende ging naar de parochiekerk.Later
kwam de tiende in niet kerkelijke handen.
1. Grote/grove tienden: akkerbouwproducten.
2. Kleine/smalle tienden: groente/hout/gras/hooi/rapen/kool/uien appels en peren
noten.
3. Krijtende tienden: veulens/kalveren lammeren biggen ganzen.
Bij wet van 16-7-1907 werd het tiendrecht per 1-1-1919 opgeheven.
(afb. 2 - Staat van het Jaerlijx incomen ende revenue vande Heerlijckheden van Papendrecht ende Matena 1697 (archief 3, inv. 2276)) |
HEERLIJKHEID VAN PAPENDRECHT EN MATENA ANNO 1697
Staat van het jaarlijks inkomen en revenuen van de Heerlijkheden van Papendrecht
en Matena.
(Archief 3 nr. 2276 Heerlijkheid van Papendrecht /Stadsarchief Dordrecht)
De Heer van de Heerlijkheid van Papendrecht heeft de bevoegdheid van hoge/lage
en middelbare rechtspraak, het aanstellen van de Baljuw/Schout/Secretaris/Bode
Waardsman Kerkmeesters/Koster /het aanstellen van een Predikant enz.
In 1697 had Papendrecht 800 inwoners.
Jaarlijkse opbrengst:
Van 8 ½ morgen griend f 150,-
De Zalmvisserij f 200,-
De Nakoop f 200,-
Het Pontgeld(het veer) f 200,-
Criminele boeten f 60,-
De Riviervisserij f 80,-
De Rietvelden en aanwassen voor Papendrecht f 50,-
De Rietvelden en aanwassen voor de Matena f 50,-
De Grienden van Papendrecht f 100,-
De Grienden van de Matena f 12,-
De Krijtende tiende f 10,-
De Grienden van de Pelsert en het Nieuwland f 40,-
Het Dijkgeld f 64,-
Het Jaargeld f 5,12
Het Houtgeld f 3,68
Erfpachten f 14,90
Het Inkomen van de doodskisten f 15,-
Het Veermans gilde f 50,-
Het Schippers gilde voor de nieuwe leden f 45,-
Het Kleermakersgilde f 12.10
Het Kramersgilde f 15,-
Het Schoenmakersgilde f 12,10
Het Timmermans gilde f 12.10
Het Wevers gilde f 10.10
Het Smits gilde f 5,-
Het Barbiers gilde f 10,-
Het Klompenmakers gilde f 2,10
Het Lijndraaiers gilde f 2,10
Hett Stockmakers gilde f 2,10
Het Schuitenmakers gilde
Het Molengeld van de Korenmolen f 12,-
Het Veer van de Matena f 2,10 (Oosteind/Matena)
Het Veer van Nuyssenburg f 3,- (Westeind/Noordhoek)
HET VEER VAN MATENA
Waar het veer precies heeft gelegen is niet bekend.Waarschijnlijk had het een
aanlegplaats op de grens van Matena met het Oosteind naar een aanlegplaats bij
de Noordendijk en sloot het aan op het Matenase pad gelegen buiten de stadsmuren
van Dordrecht.
Dit veer werd gebruikt door kooplieden /marskramers /boeren en griendwerkers.
HET VEER VAN NUYSSENBURG ANNO 1524
<verwijderd>
(afb. 3 - zeven heren van Papendrecht, 1. Willem van
Brederode, 2. Arent van Gente, 3. Reynier van Hemerten, 4. Gijsbert van
Hemerten, 5. Tielman Oem Godschalkz, 6. Willem Oem, 7. Tielman van Muylwyck)
OVERZICHT VAN DE HEREN EN VROUWEN VAN PAPENDRECHT EN MATENA
Willem v Brederode Dirk I z | 1282-1285 | x (Hillegonda v Voorne (+1302) |
Dirk II v Brederode Willem I z | 1285-1318 | x (Maria v/d Leck (+ 1307) |
Hendrik v Brederode Dirk II z | 1318-1345 | x (Isabella v Fontaines ( +1346) |
Dirk III v Brederode Willem II | 1345-1377 | x (Beatrix v Valkenburg (+ 1354) |
Reinoud I v Brederode Dirk III z | 1377-1390 | x (Jolanda v Gennep v/d Eem(+ 1413) |
Jan v Brederode Reinoud I z | 1390-1402 | x (Johanna v Abcoude (+ 1411) |
Walraven I v Brederode Reinoud I z | 1402-1415 | x (Johanna v Vianen (+ 1418) |
Willem III v Brederode Reinoud I z | 1415- 1421 | x (Margriet v/d Merwede (+1451) |
Arend van Gendt Willemz | 1421-1455 | x (Mechteld v/d Leck) |
Christine van Gendt Arends | 1455-1462 | x (Maarten v Herlaer Heer v Poederoyen) |
Reynier van Hemerten/Hemert Janz | 1462-1476 | x (n.n. v Herlaer/v Vianen ) |
Gijsbert van Hemerten/Hemert Reynierz | 1476-1485 | x (Hillegonda v Loenersloot) |
Tielman Oem Godschalkz | 1486-1488 | x (Elisabeth v Muylwijk Jansd) |
Godschalk Oem Tielmanz | 1488-1499 | x (Margrieta v Diemen) |
Mabelia Oem Godschalkd | 1500-1534 | ongehuwd |
Boudewijn Oem Tielmanz | 1534-1541 | x (Maria Moermans Woutersd) |
Wouter Oem Boudewijnz | 1541-1570 | x (Katharina Suys Jansd) |
Willem Oem Tielmanz | 1570-1584 | ongehuwd |
De Grafelijkheid van Holland | 1584-1625 | - |
Tielman van Muylwijk de Gorter Janz | 1625-1648 | ongehuwd |
Adriaan van Muylwijk de Gorter Janz | 1648-1652 | ongehuwd |
Cornelis Hoynck van Papendrecht Ottoz | 1652-1668 | x (Maria Oem Hermansd) |
Otto Hoynck van Papendrecht Cornelisz | 1669-1697 | ongehuwd |
Hendrik Onderwater Boudewijnz | 1697-1699 | x (Johanna Hallinq) |
Boudewijn Onderwater Hendrikz | 1699-1732 | x (Susanna Everwijn) |
Johanna Onderwater Hendriksd | 1732-1744 | ongehuwd |
De Stad Dordrecht | 1744-1865 | - |
Johannes Marinus van der Made | 1865-1890 | x (Maria Lefeber) |
Pieter Anne van der Made Johannesz | 1890-1901 | x (Maria Johanna van Tiffelen) |
Gerardus Laurentius Maria van Es | 1901 -1948 | - |
M.L.A. van Es Gerardusz | 1948 | - |
(de landerijen van Willem van Brederode, Heer van
Papendrecht anno 1277; In 1277 had Willem van Brederode, Heer van Papendrecht,
de volgende landerijen in de Alblasserwaard in bezit. Binnen de ringdijk:
Matena, Wijngaarden, Hofwegen, Laag Blokland, Goudriaan, Neder Slingeland en
Perusum. Buiten de ringdijk: Papendrecht, Vinkenpolder, Hardinxveld en
Giesse Nieuwkerk.)
WILLEM VAN BREDERODE HEER VAN PAPENDRECHT EN MATENA EN ANDERE
LANDEIGENAREN IN DE ALBLASSERWAARD IN 1277
In 1277 besloten de nakomelingen van de vroegere ontginners van de
Alblasserwaard.
om gezamenlijk de aanleg en onderhoud van de ringdijk in de Alblasserwaard uit
te voeren en te bekostigen.
Dit gebeurde in opdracht van Floris V Graaf v Holland die gelijk een bestuur van
heemraden in het leven riep. Een dijk beschouwer zal 3 maal per jaar de dijken
schouwen (controleren op zijn goede staat).
Op 31 maart 1277 werd de akte ondertekend voor de aanleg van de ringdijk.
De volgende landeigenaren ondertekende de akte:
1. | DIRK VAN HERLAER voor Ameide, Tienhoven en Meerkerk. |
2. | HENDRIK VAN DER LECK voor Brandwijk, Gijbeland en Streefkerk. |
3. | OTTO VAN SLINGELAND (neef v Jan van Arkel) voor Over- Slingeland. |
4. | JAN VAN ARKEL voor de Beemd (bij Hoog Blokland). |
5. | HUGO BOTTER (neef v Jan van Arkel) voor Noordeloos, Grotewaard en de Bottersloot. (bij Noordeloos) |
6. | HERBAREN VAN DER LEEDE (neef van Jan v Arkel) voor Ruybroek. (bij Wijngaarden) |
7. | ARNOUD VAN LIEVELD voor Gelkenes, Ammers en Graafland. |
8. | GIJSBRECHT VAN LANGERAK voor Langerak. |
9. | WILLEM DE MOLENAAR voor Molenaarsgraaf. |
10. | WILLEM BLASSEKIJN voor Bleskensgraaf. |
11. | ZWEDER VAN ABCOUDE voor Giessen. |
12. | THEYLINS COLEKIJN voor Niemandsvriend met het tolhuis bij Over- Sliedrecht. Sliedrecht lag toen aan de overkant van de Merwede en is verdwenen na de Sint Elisabethsvloed in 1421. |
13. | HERBAREN VAN DER MERWEDE (broer v Daniel v/d Merwede) voor Over- Sliedrecht en Lockhorst. |
14. | ZEGER VAN RIEDE (broer van Daniel v/d Merwede) voor Naaldwijk (bij Over-Sliedrecht). |
15. | WILLEM I VAN BREDERODE voor Matena, Wijngaarden, Hofwegen, Laag- Blokland, Goudriaan en Peursum. De andere gebieden van WILLEM 1 VAN BREDERODE, Papendrecht, Vinkenpolder, Neder- Slingeland, Hardinxveld en Giessen-Nieuwkerk liet hij buiten de ringdijk. |
16. | DIRK VAN TEYLINGEN (neef van Willem van Brederode) deed niet mee aan het overleg over de ringdijk en liet zijn landerijen buiten de ringdijk.(Donkersloot, Alblas, Lekkerland. |
(C) Papendrecht februari 2009 H.W.G. van Blokland-Visser.