DEEL 6:
PAPENDRECHT EN DE HEERLIJKHEID EN DE HEREN EN VROUWEN VAN PAPENDRECHT EN MATENA

Door H.W.G. van Blokland-Visser

DE HEERLIJKHEID EN HEREN EN VROUWEN VAN PAPENDRECHT EN MATENA

pdrecht3_01_heerlijkh.jpg (72125 bytes)
(afb. 1 - Insciptiones van Buchel p. 262/Het Utrechts Archief, Vier wapens van Heren van Papendrecht 1. Wapen van Brederode, 2. wapen van Gendt, 3. wapen van Hemerten/Hemert, 4. wapen van Oem; Papendrecht, te leen gehouden van Hollant in hoogen gerechte, eerst bij den huse van Brederode, groot 616 mergen. Anno 1415 stack heer Walraven de spade op den dijck, doch daerna heer Willem van Bredenrode daermede verlijt, gaf de heerlickheit over aen Aernt van Genth anno 1421, ende 'tselve vervallen sijnde door wanversueck anno 1476, daermede verlijt Reynier van Hemerten, vercocht anno 1480 bij Gijsbert van Hemerten aen Tielman Oem Godscalcsoon, wiens nacomelingen deselve hebben beseten totten jaere 1570, wanneer de erfgenamen van Willem Oem, leste heer van dat geslacht, die bij spadesteeckinge hebben verlaten aen 't gemeen van Alblasserweert, totdat anno 1625 dese heerlickheit bij coope ende transactie, ter seacke van oude pretensen, gecomen is aen Tielman van Muylwijck, oudtse soon van Mr Jan Muylwijck en Elisabeth Schoock, naeste leenvolger van Willem Oem.)

Een deel van het archief v/d Heerlijkheid van Papendrecht is ondergebracht in archief 3 in het Stadsarchief Dordrecht.
Een Heerlijkheid is een bepaald gebied, dat door de Heer (ambachtsheer) van een Heerlijkheid voor een bepaald bedrag van zijn voorganger of de Grafelijkheid van Holland gekocht was.
De Heer van deze Heerlijkheid had in zijn gebied zowel de bestuurlijke-, de wetgevende macht en de rechtspraak in bezit (Dat hij samen met schout en schepen uitoefende).
Hoge Heerlijkheid: Alle rechtszaken ook halszaken zoals de doodstraf.
Lage Heerlijkheid: civiele en kleine rechtszaken.
Heerlijke rechten van de Heerlijkheid:
Deze rechten verschilde per Heerlijkheid o.a.
- Jachtrecht voor alle soorten jacht
- Visrecht voor de grotere doorgaande wateren.(de inwoners van de Heerlijkheid was het toegestaan in sloten op hun landerijen te vissen)
- De zwanendrift voor het recht om zwanen te houden.
- Het benoemen van een plaats in het Hoogheemraadschap v/d Alblasserwaard.
- Het benoemen van de schout /waardsman en polderbode.
- Het benoemen van pastoor/ later predikant.
- Het tiendrecht:
Het recht op 1/10de gedeelte van de oogst.
Dit recht is van kerkelijke oorsprong een tiende ging naar de parochiekerk.Later kwam de tiende in niet kerkelijke handen.
1. Grote/grove tienden: akkerbouwproducten.
2. Kleine/smalle tienden: groente/hout/gras/hooi/rapen/kool/uien appels en peren noten.
3. Krijtende tienden: veulens/kalveren lammeren biggen ganzen.
Bij wet van 16-7-1907 werd het tiendrecht per 1-1-1919 opgeheven.

pdrecht3_02_heerlijkh.jpg (154738 bytes)
pdrecht3_02a_heerlijkh.jpg (150446 bytes)
(afb. 2 - Staat van het Jaerlijx incomen ende revenue vande Heerlijckheden van Papendrecht ende Matena 1697 (archief 3, inv. 2276))

HEERLIJKHEID VAN PAPENDRECHT EN MATENA ANNO 1697
Staat van het jaarlijks inkomen en revenuen van de Heerlijkheden van Papendrecht en Matena.
(Archief 3 nr. 2276 Heerlijkheid van Papendrecht /Stadsarchief Dordrecht)
De Heer van de Heerlijkheid van Papendrecht heeft de bevoegdheid van hoge/lage en middelbare rechtspraak, het aanstellen van de Baljuw/Schout/Secretaris/Bode Waardsman Kerkmeesters/Koster /het aanstellen van een Predikant enz.
In 1697 had Papendrecht 800 inwoners.
Jaarlijkse opbrengst:
Van 8 ½ morgen griend f 150,-
De Zalmvisserij f 200,-
De Nakoop f 200,-
Het Pontgeld(het veer) f 200,-
Criminele boeten f 60,-
De Riviervisserij f 80,-
De Rietvelden en aanwassen voor Papendrecht f 50,-
De Rietvelden en aanwassen voor de Matena f 50,-
De Grienden van Papendrecht f 100,-
De Grienden van de Matena f 12,-
De Krijtende tiende f 10,-
De Grienden van de Pelsert en het Nieuwland f 40,-
Het Dijkgeld f 64,-
Het Jaargeld f 5,12
Het Houtgeld f 3,68
Erfpachten f 14,90
Het Inkomen van de doodskisten f 15,-
Het Veermans gilde f 50,-
Het Schippers gilde voor de nieuwe leden f 45,-
Het Kleermakersgilde f 12.10
Het Kramersgilde f 15,-
Het Schoenmakersgilde f 12,10
Het Timmermans gilde f 12.10
Het Wevers gilde f 10.10
Het Smits gilde f 5,-
Het Barbiers gilde f 10,-
Het Klompenmakers gilde f 2,10
Het Lijndraaiers gilde f 2,10
Hett Stockmakers gilde f 2,10
Het Schuitenmakers gilde
Het Molengeld van de Korenmolen f 12,-
Het Veer van de Matena f 2,10 (Oosteind/Matena)
Het Veer van Nuyssenburg f 3,- (Westeind/Noordhoek)

HET VEER VAN MATENA
Waar het veer precies heeft gelegen is niet bekend.Waarschijnlijk had het een aanlegplaats op de grens van Matena met het Oosteind naar een aanlegplaats bij de Noordendijk en sloot het aan op het Matenase pad gelegen buiten de stadsmuren van Dordrecht.
Dit veer werd gebruikt door kooplieden /marskramers /boeren en griendwerkers.

HET VEER VAN NUYSSENBURG ANNO 1524
<verwijderd>


pdrecht3_03_heerlijkh.jpg (59827 bytes)
(afb. 3 - zeven heren van Papendrecht, 1. Willem van Brederode, 2. Arent van Gente, 3. Reynier van Hemerten, 4. Gijsbert van Hemerten, 5. Tielman Oem Godschalkz, 6. Willem Oem, 7. Tielman van Muylwyck)

OVERZICHT VAN DE HEREN EN VROUWEN VAN PAPENDRECHT EN MATENA

Willem v Brederode Dirk I z 1282-1285 x (Hillegonda v Voorne (+1302)
Dirk II v Brederode Willem I z  1285-1318 x (Maria v/d Leck (+ 1307)
Hendrik v Brederode Dirk II z 1318-1345 x (Isabella v Fontaines ( +1346)
Dirk III v Brederode Willem II 1345-1377 x (Beatrix v Valkenburg (+ 1354)
Reinoud I v Brederode Dirk III z 1377-1390  x (Jolanda v Gennep v/d Eem(+ 1413)
Jan v Brederode Reinoud I z 1390-1402 x (Johanna v Abcoude (+ 1411)
Walraven I v Brederode Reinoud I z 1402-1415 x (Johanna v Vianen (+ 1418)
Willem III v Brederode Reinoud I z 1415- 1421 x (Margriet v/d Merwede (+1451)
 
Arend van Gendt Willemz 1421-1455  x (Mechteld v/d Leck)
Christine van Gendt Arends 1455-1462 x (Maarten v Herlaer Heer v Poederoyen)
 
Reynier van Hemerten/Hemert Janz  1462-1476 x (n.n. v Herlaer/v Vianen )
Gijsbert van Hemerten/Hemert Reynierz 1476-1485 x (Hillegonda v Loenersloot)
 
Tielman Oem Godschalkz 1486-1488 x (Elisabeth v Muylwijk Jansd)
Godschalk Oem Tielmanz 1488-1499  x (Margrieta v Diemen)
Mabelia Oem Godschalkd 1500-1534 ongehuwd
Boudewijn Oem Tielmanz 1534-1541 x (Maria Moermans Woutersd)
Wouter Oem Boudewijnz 1541-1570 x (Katharina Suys Jansd)
Willem Oem Tielmanz 1570-1584 ongehuwd
 
De Grafelijkheid van Holland 1584-1625 -
 
Tielman van Muylwijk de Gorter Janz  1625-1648  ongehuwd
Adriaan van Muylwijk de Gorter Janz  1648-1652 ongehuwd
 
Cornelis Hoynck van Papendrecht Ottoz  1652-1668 x (Maria Oem Hermansd)
Otto Hoynck van Papendrecht Cornelisz 1669-1697 ongehuwd
 
Hendrik Onderwater Boudewijnz  1697-1699  x (Johanna Hallinq)
Boudewijn Onderwater Hendrikz 1699-1732 x (Susanna Everwijn)
Johanna Onderwater Hendriksd 1732-1744  ongehuwd
 
De Stad Dordrecht  1744-1865 -
 
Johannes Marinus van der Made 1865-1890 x (Maria Lefeber)
Pieter Anne van der Made Johannesz 1890-1901 x (Maria Johanna van Tiffelen)
 
Gerardus Laurentius Maria van Es 1901 -1948 -
M.L.A. van Es Gerardusz 1948 -

pdrecht3_01_brederode.jpg (79917 bytes) (de landerijen van Willem van Brederode, Heer van Papendrecht anno 1277; In 1277 had Willem van Brederode, Heer van Papendrecht, de volgende landerijen in de Alblasserwaard in bezit. Binnen de ringdijk: Matena, Wijngaarden, Hofwegen, Laag Blokland, Goudriaan, Neder Slingeland en Perusum. Buiten de ringdijk: Papendrecht, Vinkenpolder, Hardinxveld en Giesse Nieuwkerk.)

WILLEM VAN BREDERODE HEER VAN PAPENDRECHT EN MATENA EN ANDERE LANDEIGENAREN IN DE ALBLASSERWAARD IN 1277

In 1277 besloten de nakomelingen van de vroegere ontginners van de Alblasserwaard.
om gezamenlijk de aanleg en onderhoud van de ringdijk in de Alblasserwaard uit te voeren en te bekostigen.
Dit gebeurde in opdracht van Floris V Graaf v Holland die gelijk een bestuur van heemraden in het leven riep. Een dijk beschouwer zal 3 maal per jaar de dijken schouwen (controleren op zijn goede staat).
Op 31 maart 1277 werd de akte ondertekend voor de aanleg van de ringdijk.
De volgende landeigenaren ondertekende de akte:

1. DIRK VAN HERLAER voor Ameide, Tienhoven en Meerkerk.
2. HENDRIK VAN DER LECK voor Brandwijk, Gijbeland en Streefkerk.
3. OTTO VAN SLINGELAND (neef v Jan van Arkel) voor Over- Slingeland.
4. JAN VAN ARKEL voor de Beemd (bij Hoog Blokland).
5. HUGO BOTTER (neef v Jan van Arkel) voor Noordeloos, Grotewaard en de Bottersloot. (bij Noordeloos)
6.  HERBAREN VAN DER LEEDE (neef van Jan v Arkel) voor Ruybroek. (bij Wijngaarden)
7. ARNOUD VAN LIEVELD voor Gelkenes, Ammers en Graafland.
8. GIJSBRECHT VAN LANGERAK voor Langerak.
9. WILLEM DE MOLENAAR voor Molenaarsgraaf.
10. WILLEM BLASSEKIJN voor Bleskensgraaf.
11. ZWEDER VAN ABCOUDE voor Giessen.
12. THEYLINS COLEKIJN voor Niemandsvriend met het tolhuis bij Over- Sliedrecht. Sliedrecht lag toen aan de overkant van de Merwede en is verdwenen na de Sint Elisabethsvloed in 1421.
13. HERBAREN VAN DER MERWEDE (broer v Daniel v/d Merwede) voor Over- Sliedrecht en Lockhorst.
14. ZEGER VAN RIEDE (broer van Daniel v/d Merwede) voor Naaldwijk (bij Over-Sliedrecht).
15. WILLEM I VAN BREDERODE voor Matena, Wijngaarden, Hofwegen, Laag- Blokland, Goudriaan en Peursum. De andere gebieden van WILLEM 1 VAN BREDERODE, Papendrecht, Vinkenpolder, Neder- Slingeland, Hardinxveld en Giessen-Nieuwkerk liet hij buiten de ringdijk.
16. DIRK VAN TEYLINGEN (neef van Willem van Brederode) deed niet mee aan het overleg over de ringdijk en liet zijn landerijen buiten de ringdijk.(Donkersloot, Alblas, Lekkerland.

(C) Papendrecht februari 2009 H.W.G. van Blokland-Visser.